"Święta królowa Jadwiga w twórczości biskupa Władysława Bandurskiego i malarstwie Piotra Stachiewicza".

    "A duch Jadwigi czeka, aby ją naród wezwał. Długo dawała mu widzialne znaki Swej opieki, Orędowniczką chciała mu być z nieba, jako Matką była mu tu na ziemi. Lecz naród przestał się domagać tych znaków, pamięć Jadwigi przygasła, liczne wota, składane u Jej skromnej grobowej płyty zaginęły..." .   "-Jadwigo zbudź się! W Tobie nadzieja nasza!".  Tak wołał w 1906 r. biskup Władysław Bandurski.

     Władysław Bandurski urodził się 25 maja 1865 roku w Sokalu. Ukończył gimnazjum we Lwowie, potem studia uniwersyteckie w Rzymie, zakończone doktoratem z filozofii i teologii. W 1887 roku został wyświęcony we Lwowie na kapłana. Pracował w Kamionce Strumiłowej i we Lwowie. Cieszył się dużym zaufaniem kardynała Puzyny, był jego sekretarzem. W 1903 roku został kanonikiem kapituły krakowskiej oraz prałatem domowym papieża Leona XIII. W 1906 roku mianowano go biskupem sufraganem archidiecezji lwowskiej. Przez kilka lat był rektorem seminarium duchownego we Lwowie. Szybko zasłynął jako natchniony kaznodzieja. Brał udział w pracy niepodległościowej. Głęboko związany z Legionami Józefa Piłsudskiego, docierał z kazaniami nawet na pierwsze linie frontu. Od 1920 roku osiadł w Wilnie, gdzie pełnił funkcję kapelana sił zbrojnych Litwy Środkowej.
     Zmarł w Wilnie 6 marca 1932 roku. Pochowany został uroczyście w obecności Prezydenta Państwa, rządu i olbrzymich tłumów w krypcie pod kaplicą św. Piotra i Pawła w bazylice katedralnej w Wilnie. Jego zasługi dla Polski nie uległy zapomnieniu. W dniu 15 sierpnia 1996 roku, w Święto Żołnierza Polskiego, szczątki biskupa Bandurskiego złożono w Warszawskiej katedrze polowej .    
    Biskup Bandurski w swoim bogatym dorobku literackim poświecił Św. Jadwidze - wawelskiej pani - bardzo wiele uwagi. Jej postać przewija się w licznych kazaniach np. "Jadwiga, dziewicom polskim na wzór", dezwach: "Zbudźmy Jadwigę!" (1906), "O najwyższy hołd królowej Jadwidze" (1910) oraz powieści "Jadwiga, święta królowa na polskim tronie" wydanej w 1910 roku. Biskup przypominał w tej książce różne sceny z życia Jadwigi, podkreślał rolę, jaką odegrała, doprowadzając do zjednoczenie państwa, zwracał też uwagę na dobroć i wrażliwość monarchini na ludzką krzywdę. Władysław Bandurski starał się odtworzyć dawne dzieje i przybliżyć współczesnym historię Polski. Powieść miała spełnić w społeczeństwie wartość dydaktyczną i poznawczą. Czytelnicy mieli dowiedzieć się nie tylko o królowej, lecz także poznać historię Polski. Do tej książki jedenaście kolorowych ilustracji wykonał malarz Piotr Stachiewicz.

      Wypada w tym miejscu przybliżyć jego sylwetkę. Piotr Stachiewicz urodził się w Nowosiółkach Gościnnych. W 1879 roku zapisał się do Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Był to czas szczególnego rozwoju tej uczelni. Dyrektorem był wtedy Jan Matejko. Po jej ukończeniu udał się do Monachium. Od 1885 roku na stałe zamieszkał w ulubionym przez siebie Krakowie. Był inicjatorem i wiceprezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych oraz współzałożycielem stowarzyszenia artystycznego . Po śmierci mistrza Jana mógł zostać dyrektorem Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, ale odmówił. Motywem była konieczność reorganizacji szkoły, co wiązało się z usunięciem dawnych profesorów. Stachiewicz nie chciał mieć z tym nic wspólnego. W swoim twórczym dorobku pozostawił wiele cykli rysunkowych, obrazków olejnych oraz ilustracji. Współpracował bowiem z wieloma pismami obrazkowymi. Spośród prac ilustratorskich wymienić można miedzy innymi: - tekst Marii Konopnickiej, - zbiór kolęd i pastorałek, które sam zebrał. - z powieści Sienkiewicza, serię obrazów olejnych o tematach wziętych z , wspomniane już ilustracje do biskupa Bandurskiego, J. I. Kraszewskiego i wiele innych. Dzięki ilustracjom Piotra Stachiewicza książka Władysława Bandurskiego zyskała większą wartość artystyczną. Malarz wyraźnie zainspirowany historią królowej Jadwigi przelał na obrazy swoją konkretyzację dzieła. Słowo pisarza podziałało na artystę.
     W wieku XIX ożyło zainteresowanie postacią królowej Jadwigi. Wśród osób zafascynowanych jej osobą był nawet mistrz Matejko. To wtedy powstało bardzo wiele wizerunków zapomnianej świętej. Wśród nich obraz A. Piotrowskiego, którego kopię sporządzoną przez Zdzisława Pabisiaka możemy podziwiać w naszej, szkolnej auli. Za czasów życia Jadwigi nie powstał bowiem żaden portret. Nie wykonano Jadwidze posągu nagrobnego, dlatego niewiele można powiedzieć o jej wyglądzie.
      Dzięki rycinom Piotra Stachiewicza, oraz ozdobom drukarskim Jana Bukowskiego powieść Bandurskiego "Jadwiga, święta królowa na polskim tronie" zyskała bardzo wiele na wartości. Jak słusznie zauważa Janina Wiercińska: "Gdy tekstowi towarzyszy zdobnictwo dekoracyjne czy typograficzne, ilustracja i okładka - oddziaływanie książki jest inne niż druku pozbawionego tych elementów, niekiedy zresztą tak sugestywne, że wytwarzają się pewne typy wyobrażeniowe tą drogą przenoszone, o sile działania i trwania udzielającej się wielu pokoleniom. Estetyka książki wynika nie tylko z doskonałego współdziałania tekstu ze słowem. Wartość artystyczną podnoszą także ozdoby drukarskie Jana Bukowskiego. "Ilustrowanie przekształciło się stopniowo w dekorowanie i symbolizowanie. Zadaniem książki stało się sugerowanie, wydobywanie nastrojów, budzenie uczuć i myśli, ale nie tylko przez słowo, przeciwnie, dostrzeżono, że w pewnych okolicznościach tekst zyskiwał na sile i wyrazie, gdy towarzyszył mu obraz. Sama litera - znak graficzny - ukazała teraz nagle swe dotąd mało dostrzegane walory estetyczne, na równi z winietą, inicjałem, bordiurą, listwą dekoracyjną i ilustracją" .Każda stronica tekstu jest okolona ozdobami drukarskimi, które wprowadzają w nastrój powieści. Stanowią one rodzaj ramki, w którą wplecione są postaci świętych, motywy roślinne oraz elementy architektury średniowiecznej - wieże, zamki, a także symbole władzy królewskiej - korona i berło. Wszystko to pozwala wprowadzić czytelnika w odległy świat kultury wieków średnich, kiedy żyła i działała królowa Jadwiga. Omówię teraz ten cykl obrazów, których kopie umieszczone są w naszej szkole w skrzydle gimnazjalnym.

       Obrazy Piotra Stachiewicza wykonane pod wpływem inspiracji książką Bandurskiego świadczą o dużym oddziaływaniu powieści na czytelników. Zespolenie rycin ze słowem jest tak duże, że oddzielnie i jedno, i drugie nie miałoby takiego znaczenia, jakie zyskują razem. Jak zauważa J. Wiercińska: "Z chwilą odłączenia ilustracji od tekstu funkcja ta - polegająca na objaśnianiu go, interpretacji, dopowiadaniu - zatraca się, pozostawiając sam obraz, którego rola mo-że być odmienna, treść nieczytelna, a funkcja rozmaita, zbliżona wówczas do funkcji każdego innego, nie związanego z książką dzieła plastycznego, powstałego niezależnie od jakiegokolwiek tekstu".
         Książka Bandurskiego pozbawiona ilustracji miałaby zdecydowanie mniejszą siłę oddziaływania i mniejszy zakres. Na wyobraźnię człowieka zdecydowanie bardziej oddziałuje malarstwo. "Obraz działa szybko i przenikliwie, a zapadając w głąb świadomości pozostawia trwałe i głębokie ślady. Słowo przeznaczone jest dla odbiorcy bardziej wprawnego, nawet wyrafinowanego, obraz zaś - dzięki swej chwytliwości, jest środkiem bardziej uniwersalnym, szybszym w działaniu i łatwiejszym do przyswojenia" . Sceny z życia Jadwigi uwiecznione na rycinach Stachiewicza docierały do szerokiej grupy odbiorców. Nie trzeba było nawet czytać dzieła, by dowiedzieć się o historii zapomnianej królowej, która, jak to wielu czuło, zasługiwała na miano świętej.   
        Książka Bandurskiego przetrwała w dwóch egzemplarzach w Bibliotece Jagiellońskiej, kilka znajduje się AJK w Krakowie, jeśli uda wam się do niej dotrzeć to przeczytajcie - gorąco zachęcam.